بررسی ابعاد امنیت در حکومت مهدوی(قسمت دوم)

دو. امنیت و اخلاص:

بی درنگ، نیت و انگیزه پاک و خالصانه در عرصه زندگی فردی، خود کمکی شایان به احساس و وجود امنیت در افراد می نماید، نیات منافقانه یا مخالف با موازین الهی، در درجه اول خود فرد را، دچار اضطراب و دغدغه می نماید: وَ مَا أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ (21) آنها مأمور نشدند مگر آن که خدای را بپرستند در حالی که دین را خالص برای او می دانند، و نیز خداوند متعال می فرماید: أَلاَ لِلَّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ (22)؛ آگاه باشید که دین خالص از برای خداوند است. 

اخلاص در فارسی به معنای ویژه ساختن و پاک کردن چیزی از چیز دیگر است که همراه آن و یا آمیخته با آن باشد؛ ولی منظور از اخلاص در این جا آن است که انسان هرچه را می گوید و انجام می دهد با قصد تقرب به درگاه الهی و خاص و خالص برای خداوند باشد، به گونه ای که هیچ غرض دنیوی و اخروی با آن آمیخته نباشد. (23)

شاید یک چیز را از ضد آن بهتر بتوان درک کرد، بی اخلاص یعنی چه؟ ضد اخلاص آن است که انسان غرض دیگری را جز رضای خداوند مانند: مال، حسب مقام، شهرت طلبی، طمع به ثواب آخرت و یا نجات از عذاب دوزخ را داشته باشد و اینها همه شرک است. (24)

از این جا انسان موحد و مشرک نیز از هم جدا می شود؛ شرک به دوگونه است: جلی مثل بت پرستی و خفی، که هر شرکی به جز بت پرستی عیان را دربرمی گیرد.

پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند: نیت شرک در میان امت من از حرکت یک مورچه سیاه بر روی یک سنگ سیاه در دل شب سیاه مخفی تر است. (25)

اخلاص و توحید، سلاح انسان برای ایمنی از شرک و انواع آن و لوازم وحشت زای آن می باشد.

سه. امنیت و تقوای الهی:

خداوند متعال تمایز انسان ها را در تقوای آنها معرفی می کند نه مال و مقام و... إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ (26) تقوا به معنای پرهیز از گناهان به واسطه ترس از خشم و دوری از درگاه خداوند است، همان طور که یک بیمار خواهانِ معالجه، بایستی از مصرف هرچه که به حال او مضر و مقتضی افزایش بیماری است، اجتناب کند تا معالجه شود و درمان او نتیجه بخشد، انسان های طالب کمال نیز، بایستی از آنچه که منافات با کمال دارد و یا مانع حصول و یا بازدارنده سالک از مسیر کمال است اجتناب نمایند تا آن جا که مقتضی وصول یا مؤثر در سیر و سلوک واقع شود. (27) وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لاَ یَحْتَسِبُ (28).

تقوای الهی مرکّب از سه چیز است: خوف، پرهیز از معصیت و طلب تقرب الهی.

در این جاست که عمل صالح نیز به عنوان راهی برای تقرب الهی در کنار پرهیز از معصیت و مکمل آن قابل ذکر است: مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً (29).

علامه طباطبائی در بیان ارتباط عمل صالح با تقوای الهی در تفسیر آیه کریمه وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى وَ لاَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ (30) می فرماید: کلمه تقوا به معنای مراتب امر و نهی خدا بودن است و در نتیجه، برگشت معنای تعاون به برّ و تقوا به این است که جامعه مسلمین بر برّ و تقوا و یا به عبارتی بر ایمان و عمل صالح ناشی از ترس خدا اجتماع کنند و این همان اصلاح و تقوای اجتماعی است و در مقابل آن، بر گناه یعنی عمل زشت - که موجب عقب افتادگی از زندگی سعید است - و بر عدوان - که تعدی بر حقوق حقه مردم و سلب امنیت از جان و مال و ناموس آنان است - قرار گیرد. (31)

به نظر ایشان تقوای الهی در افراد موجب امنیت فردی و البته مقوله تقوای اجتماعی در رعایت حقوق و... منجر به امنیت اجتماعی می شود که در صفحات بعد به این سطح امنیت اشاره خواهیم کرد.

امام علی ( علیه السلام ) فرمودند: کسی که به محاسبه نفس خود بپردازد سود برده است و کسی که از این کار غفلت ورزد دچار خسران می شود و کسی که خوف الهی داشته باشد ایمن می گردد... (32) از لوازم تقوای الهی محاسبه و مراقبه است که این به واسطه خوف از عظمت الهی است؛ خوفی مثبت که نتیجه آن به فرموده امام علی ( علیه السلام ) امنیت است.

اما تقوای خائفین که منجر به امنیت الهی می شود، نتیجه اش محبت الهی است و خداوند متعال می فرماید: بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَ اتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ (33) البته امنیت و سلامت جسمی، روحی و آبروی افراد نیز در این جا در ارتباط با مباحث مطرح شده به دست می آید.

2. ابعاد اجتماعی امنیت

یک. امنیت فرهنگی:

به طور خلاصه یک اجتماع بایستی از لحاظ عقیدتی و نیز فرهنگی که بعد وسیع تری را در برمی گیرد، امنیت داشته باشد، امنیت فرهنگی به معنای از بین بردن تنوع ها و تفاوت های موجود میان افراد و گروه های اجتماعی و یک سان سازی ( صوری ) نیست، انسان ها زبان، گویش، نژاد، هنر، سلیقه و بینش متفاوت دارند که برای شناختن و شناساندن است (34) و هیچ امتیاز و یا عدم امتیازی محسوب نمی شود و چنان که ذکر شد تقوا و درجه آن نشانه اکرم بودن انسان هاست.

اما پدیده ی تهاجم فرهنگی به صورت داخلی یا خارجی نیز مهم است و نمی توان آسیب های آن را نادیده گرفت. تهاجم فرهنگی ممکن است به صورت تحمیل، تخریب و یا تهدید به فرهنگ اصیل اسلام پا به عرصه گذارد. برخی از صاحب نظران داخلی معتقدند: همه تلاش هایی که امروزه، به عنوان تهاجم فرهنگی در مقابل با تمدن اسلامی صورت پذیرد بر آن است که به نحوی دین را از عرصه حیات انسان ها بیرون کنند یا این که ارزش ها و مقدمات را بی اعتبار نمایند و یا این که آرای فاسد خارجی را درون آن وارد سازند. (35)

در طول تاریخ چنین هجمه ای به فرهنگ و عقاید عموم مردم، کم و بیش قابل مشاهده و بررسی است، در اسلام نیز اهمیت حفظ امنیت عقیدتی - فرهنگی، از چنین آسیب هایی، مورد تأکید است، در یک تمدن دینی دین فقط یک عامل از عوامل تشکیل دهنده فرهنگ نیست بلکه واقعیات کل فرهنگ را تشکیل می دهد و هر چیزی از وحی الهی نشئت می گیرد.

با این توضیحات مبرهن است که امنیت فرهنگی در بستر دین مداری و صیانت از شریعت، ضامن شکوفایی، بالندگی و تجلیات فکری، ذوقی و عاطفی تک تک افراد اجتماع است، درواقع محصولات و فرآورده های هنری، مذهبی، فلسفی وی بر تولیدات ذهنی مشابه، در داخل این محیط امن تولید می گردد. (36)

دو. امنیت سیاسی - حکومتی:

به طور مختصر به معنای تأمین آرامش و طمأنینه لازم توسط حکومت یا حاکمیت یک کشور برای شهروندانش از راه مقابله با تهدیدات مختلف خارجی و داخلی در عرصه حکومت و سیاست و مشارکت و مسئولیت های سیاسی می باشد.

امام علی ( علیه السلام ) می فرماید: ای مردم بی گمان مرا بر شما و شما را بر من حقی است، حق شما بر من، خیراندیشی و دل سوزی مخلصانه و فراهم آوردن امکان بهره گیری کامل از ثروت بازیافته تان است و نیز آموزشتان تا از جهالت برهید و تأدیب و تربیتتان تا به آموختن تن دهید، اما حق من به شما پای بندی بر بیعت است و نصیحت کردن در حضور و غیبت چون به بسیجتان می خوانم بی درنگ پاسخ مثبت دهید و چون فرمانی صادر می کنم به فرمانم باشید. (37)

رابطه ی بین مسئولان سیاسی با مردم و شناخت حقوق و وظایفشان نکته مهم و راهبردی در، فراهم آوردن آرامش تعامل و امنیت سیاسی در عرصه داخلی و خارجی است، سیاست به معنای حکومت مفهوم گسترده تری دارد که مباحث آتی را هم دربرمی گیرد و نقش ولایت و نظارت حکومت در تأمین امنیت در آن ابعاد بسیار مبهم است.

سه. امنیت اقتصادی:

به مفهوم شرایط حیات اقتصادی است و به برقراری نظم میان عوامل اساسی تهیه مایحتاج زندگی انسان ها برای فراهم آوردن احساس آرامش در بعد اقتصادی مربوط می شود.

مدیریت و ایجاد نظم در منابع اولیه، تولیدات، نوع توزیع کار و درآمد میان اعضای جامعه، به گونه ای که نیازهای اقتصادی و ضروری آنها تأمین شود و از فقدان و یا ضمن احتمال فقدان این ضروریات احساس خطر نکنند و آرامش و آسایش آنان سلب شود.

افراد ضمن تلاش و کوشش برای بهبود بخشیدن وضعیت اقتصادی خود از مدیریت دولت هم بهره می برند: یک دولت برای تأمین امنیت مالی عموم از راه هایی چون: انفال، خمس، زکات، خراج، جذیه و... استفاده می کند.

که هرکدام در اسلام مسائل مربوط به خود را دارد، امام علی ( علیه السلام ) می فرماید: ... جریان خراج را طوری وارسی کن که وضع خراج دهندگان سامان یابد، بی تردید سامان تمامی اصناف جامعه در گرو سامان خراج و خراج دهندگان است. (38)

رعایت حقوق فقرا و مستضعفان در این باره بسیار مورد تأکید است و امنیت اقتصادی آنان اولویت دارد: خدا را، خدا را، در خصوص فرودستان، زمین گیران، نیازمندان، گرفتاران... مبادا که سرمستی ریاست از آنان بازت دارد... به ویژه از امور کسانی پرس و جو کن که چندان کوچک و بی شمارند که به چشم نمی آیند و دست یافتن به تو را نمی توانند... (39)

چهار. امنیت قضائی:

مردم اجتماع از آن جا که با هم در تعامل و داد و ستد هستند و ممکن است دچار اختلافی شود، امکان دادخواهی، وجود دادگاه با شرایط رسیدگی منصفانه، امکان داشتن وکیل، فقدان موانع برای دفاع، اعمال اصل مراتب، وجود صلاحیت نسبی و تخصصی در دادگاه ها، رعایت اصل قانونی بودن جرم و مجازات و صلاحیت ضابطان و مجریان قضائی را باید از شاخص های امنیت حقوقی و به ویژه امنیت قضائی دانست. (40)

دین اسلام، فراهم آوردن امنیت قضائی را به طور جامع و کامل خواستار است و حاکمان و رهبران اسلامی در این عرصه گام های بلندی برداشته اند، در زمانی که حکومت اسلامی نبود و طاغوت حاکم بود، باز هم فقها و مراجع در امور قضائی و فقهی به دلیل اهمیت زیادش، نقش ایفا می کردند، سفارش های متعدد حضرت علی ( علیه السلام ) از زوایای مختلف به قاضیان، تعیین صلاحیت قضات از سوی حضرت، نظارت مستمر حضرت بر آنها، گزینش قاضیان صالح از دیگران، بازخواست و سؤال و جواب قاضی و...، که در نهج البلاغه و نامه ی حضرت به والیان مشهود است حاکی از اهمیت برقراری امنیت قضایی است.

پنج. امنیت مرزی:

غالباً بیگانگان و مخالفان حکومت یا اجتماع، سعی در فراهم کردن ناامنی در این کشورها دارند تا به منافع و خواسته های خود از این طریق برسند. این ناامنی و تهدیدات گاهی ناملموس تر و به صورت تهدیدات و هجوم فرهنگی، تحریم های اقتصادی، تهمت های قضایی و بازی های سیاسی و... قابل بررسی است، اما گاهی هم علنی می شود و مرزهای یک کشور مورد هجوم یا تهدیدات نظامی دشمنان قرار می گیرد.

توجه امام علی ( علیه السلام ) به مشورت با مرزبانان، رسیدگی به اموال آنها و ادای حقوقشان و برابری آنان در ادای حقشان حاکی از تأکید بر امنیت مرزی و فراهم کنندگان آن است، اگرچه در صورت فراهم آمدن شرایط، صلح امری بهتر نسبت به جنگ، تلقی می شود اما هشیاری کشورهای اسلامی از مکر و نیرنگ دشمنان همیشه در جای خود باقی است:

پیشنهاد هیچ صلحی را که خشنودی خداوند در آن باشد - هرچند دشمنت مطرح کند - رد مکن که آسایش رزمندگان و آرامش خود و امنیت کشورت در صلح تأمین می شود، اما از پس صلح از دشمنت سخت برحذر باش که گاهی برای غافل گیر کردنت خود را به تو نزدیک می کند، پس جانب احتیاط فرومگذار و خوش بینی را از خود بران... (41).

شش. امنیت زیست محیطی:

محیط زیست انسان از جهتی که می تواند موجب تقویت قدرت اقتصادی و سلامت جسمی و روانی کشور شود، عاملی مؤثر در ایجاد و حفظ کامل تر امنیت فردی و اجتماعی می شود و بالعکس اگر محیط زیست موجب صدمه و زیان به منافع ملی شود از مؤلفه های آسیب رسان و تهدیدکننده برای امنیت تلقی می گردد که باید به آن توجه و آن را کنترل کرد.

تغییرات غیرمتعارف آب و هوایی و بروز آلودگی های محیطی، سوانح و حوادث طبیعی و...، در این مجموعه جای می گیرند.

نویسنده: نرجس عبدیایی

پی نوشت ها :

21. زمر، آیه ی 3.

22. زمر، آیه ی 3.

23. خواجه نصیرالدین طوسی، اوصاف الاشراف، ص 38.

24. همان.

25. بحارالانوار، ج 72، ص 96.

26. حجرات، آیه ی 13.

27. ر. ک: خواجه نصیرالدین طوسی، اوصاف الاشراف، ص 59.

28. طلاق، آیات 2-3.

29. ابراهیم، آیه ی 24.

30. مائده، آیه ی 2.

31. ترجمه تفسیرالمیزان، ج5، ص 226.

32. بحارالانوار، ج70، ص 73.

33. آل عمران، آیه ی 76.

34. اشاره به آیه ی 12 سوره ی حجرات.

35. ر. ک: اصغر افتخاری، رویکرد دینی در تهاجم فرهنگی ، مجموعه سخنرانی های فرهنگ و امنیت، ج2، ص 33 - 47، نقل از: اخوان کاظمی، امنیت در نظام سیاسی اسلام، ص 35.

36. همان، ص 34.

37. نهج البلاغه، خطبه 34.

38. همان، نامه 53.

39. همان، نامه 25 ( خطاب به والیان ).

40. بهرام اخوان کاظمی، امنیت در نظام سیاسی اسلام، ص 39.

41. نهج البلاغه، نامه 53.

منبع مقاله :مکارم شیرازی، حائری شیرازی و عمید زنجانی؛ مقاله ها خداداد سلیمیان... [ و دیگران]، ( 1387 )، گفتمان مهدویت: سخنرانی و مقاله های گفتمان نهم، قم: مؤسسه بوستان کتاب ( مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیّه قم )، چاپ اول

منبع ما: گروه دین و اندیشه سایت تبیان زنجان